Ιδρύοντας την αποικία – αποφασίζοντας για τους θεούς της

Όταν ο Στράβωνας επισκέφθηκε την Κόρινθο το 29 π.Χ., δηλ. λίγο μετά την ίδρυση της αποικίας, τα μόνα ιερά που είδε ήταν ένας μικρός ναός της Αφροδίτης στον Ακροκόρινθο και το ιερό του Ποσειδώνα στον Ισθμό (8.6.21-22).

Περί τα 150 χρόνια αργότερα, ένας άλλος διάσημος επισκέπτης της Κορίνθου, ο Παυσανίας, αναφέρεται στα πολυάριθμα ιερά του forum και απαριθμεί τα γλυπτά που αντικρίζει: της Εφεσίας Αρτέμιδος, του Διονύσου και της Τύχης, του Κλάριου Απόλλωνα και της Αφροδίτης, του Ερμή και του Διός.

Πώς διαμορφώθηκε λοιπόν η λατρευτική ζωή της πόλης;

Κατά την ύστερη δημοκρατία οι διαδικασίες που έπρεπε να ακολουθηθούν προκειμένου να ιδρυθεί μια αποικία ήταν υπόθεση ρουτίνας (Hoskins Walbank, 2010, 358). Κι ενώ ο καταστατικός χάρτης της ίδρυσης της αποικίας της Κορίνθου δεν σώζεται, μπορούμε να αναζητήσουμε παράλληλα από άλλες αποικίες.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Lex Coloniae Genetivae που σώθηκε από την αποικία Ursus της Ισπανίας (στη σημερινή Ανδαλουσία), που ιδρύθηκε το 44 π.Χ., επίσης από τον Ιούλιο Καίσαρα. Ένα αντίγραφο του κειμένου μεταγράφηκε σε χάλκινη πινακίδα την εποχή των Φλαβίων και εκτίθεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Μαδρίτης.

Τί προέβλεπε αυτός ο νόμος; Καθόριζε επακριβώς, μεταξύ πολλών άλλων, τα πολιτειακά, αλλά και τα θρησκευτικά αξιώματα που ρύθμιζαν τον βίο της αποικίας. Οι νόμοι για τα ιερατικά αξιώματα όριζαν ότι οι ιερείς και οι οιωνοσκόποι θα έπρεπε να έχουν τις ίδιες λειτουργίες, υποχρεώσεις και προνόμια, όπως οι αντίστοιχοι αξιωματούχοι της Ρώμης. Επίσης, με τον ίδιο ιδρυτικό νόμο προσδιορίζονταν οι δημόσιες λατρείες, οι γιορτές, οι δημόσιες θυσίες και καθοριζόταν το θρησκευτικό ημερολόγιο. Υπογραμμίζεται ότι οι ιερείς και οι οιωνοσκόποι ήταν δημόσιοι αξιωματούχοι της πόλης, γεγονός που καταδεικνύει πόσο στενά συνδεδεμένη ήταν η πολιτική και η θρησκευτική διοίκηση (Hoskins Walbank, 2010, 358).

Δεν γνωρίζουμε τη διαδικασία της επιλογής θεοτήτων, αλλά τα νομίσματα που εκδόθηκαν μεταξύ 44 και 40 π.Χ. συνιστούν μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μαρτυρία.

Η Κόρινθος ακολούθησε την συνήθη πρακτική των σύγχρονών της αποικιών και έθεσε στα πρώτα νομίσματά της την κεφαλή του ιδρυτή της, του Ιούλιου Καίσαρα. Διαφοροποιήθηκε όμως σε σχέση με άλλες αποικίες, καθώς για την οπίσθια όψη των νομισμάτων δεν προτίμησε τον συνήθη αποικιακό τύπο (δηλ. την απεικόνιση του τελετουργικού καθορισμού του pomerium, του ιερού χώρου της πόλης). Αντίθετα, οι Κορίνθιοι άποικοι επέλεξαν να θέσουν στον οπισθότυπο τον Βελλεροφόντη πάνω στον Πήγασο, δηλ. να κάνουν μια ευθεία αναφορά σε έναν από τους ιδρυτικούς μύθους της ελληνικής Κορίνθου. Άλλες σύγχρονες κοπές επιβεβαιώνουν την τάση των νέων κατοίκων να ενσωματώσουν τις ελληνικές θεότητες στη θρησκευτική ζωή της ρωμαϊκής αποικίας. Παραδοσιακοί θεοί όπως ο Ποσειδώνας, η Αθηνά, ο Διόνυσος, ο Κρόνος και ο Δίας εμφανίζονται στις νέες κοπές της αποικίας και μητρόπολης της επαρχίας (βλ. γι’ αυτό το ζήτημα αναλυτικά (Hoskins Walbank, 2010, 358).

Κεφαλή Διονύσου, Κόρινθος

Σημαντικές λατρείες της Κορίνθνου: Ποσειδώνας-Neptunus και Ίσθμια

Η λατρεία του Ποσειδώνα αποτελεί μία απ’ τις αρχαιότερες λατρείες της Κορίνθου και συσχετίζεται με τον ιδρυτικό της μύθο, με την απώτατη αρχή της πόλης.

Το μυθολογικό μοτίβο του ανταγωνισμού μεταξύ θεοτήτων για την προστασία μιας ελληνικής πόλης εμφανίζεται και στην Κόρινθο. Στην περίπτωσή της ο Ήλιος ανταγωνίζεται τον Ποσειδώνα∙ ο Ποσειδώνας κρίνεται νικητής και του παραδίδεται η όμορος Ισθμία, ενώ στον Ήλιο παραχωρείται η Ακροκόρινθος, την οποία μοιράζεται με την Αφροδίτη (Παυσανίας 2.1.6).

Η σημασία του Ποσειδώνα για μια πόλη που ανοίγεται σε δύο θάλασσες, αποτελεί κόμβο των υδάτινων διαδρομών μεταξύ ανατολικής και δυτικής Μεσογείου και η οικονομία της στηρίζεται στο εμπόριο είναι προφανέστατη.

Θαλάσσιος θίασος, Τρίτων και Νηρηίδα, Δωμάτιο VI, ρωμαϊκά λουτρά Ισθμίας

Το Ιερό του Ποσειδώνα στον Ισθμό – Τα Ίσθμια

Στον Ισθμό βρισκόταν ένα απ’ τα λαμπρότερα στον ελληνικό κόσμο ιερά του Ποσειδώνα. Εντός του τεμένους, εκτός από τον ογκώδη, αρχαϊκό, δωρικό ναό του Ποσειδώνα, υπήρχε ένα θέατρο και ένα στάδιο όπου λάμβαναν χώρα οι ποιητικοί και οι αθλητικοί αγώνες.

Τα Ίσθμια ανήκαν στους Πανελλήνιους Αγώνες (βλ. Βαλαβάνη, 2004, 269-303). Τελούνταν κάθε δύο χρόνια, ένα χρόνο πριν και ένα χρόνο μετά τους Ολυμπιακούς (δηλ. η σειρά διαμορφωνόταν ως εξής: Ολυμπιακοί – Ίσθμια – Πύθια – Ίσθμια – Ολυμπιακοί). Η διαχείριση των αγώνων ανήκε φυσικά στους Κορίνθιους, ενώ ήδη από το 228 οι Ρωμαίοι επιτρεπόταν να λαμβάνουν μέρος στους αγώνες. Ενδεικτικό της πανελλήνιας αίγλης τους ήταν το γεγονός ότι ο Τίτος Κόιντος Φλαμινίνος επέλεξε τα Ίσθμια για να διακηρύξει το 196 «την ελευθερία» και την «αυτονομία» των Ελλήνων.

Μετά την καταστροφή της Κορίνθου, από το 146 μέχρι το 44, οι Ρωμαίοι ανέθεσαν στους Σικυώνιους την διοργάνωση των αγώνων. Μετά την ίδρυση της αποικίας και πιθανόν μεταξύ 7 π.Χ. και 3 μ.Χ. οι Κορίνθιοι ανέλαβαν ξανά τη διαχείρισή τους.

Για τους Κορίνθιους της ρωμαϊκής εποχής μέγιστη τιμή δεν ήταν να αναλάβουν το αξίωμα του duovir quinquennalis, όπως σε όλες τις άλλες ρωμαϊκές αποικίες, αλλά του αγωνοθέτη, του αξιωματούχου ο οποίος ήταν υπεύθυνος για τη διοργάνωση των Ισθμίων, αλλά και των Καισαρείων, τα οποία συνάπτονταν με τα Ίσθμια (βλ. παρακάτω). Δεδομένου ότι επρόκειτο για πανελλήνιους αγώνες, οι τιμές που θα του αποδίδονταν θα αναγνωρίζονταν από ολόκληρο τον ελληνορωμαϊκό κόσμο.

Υστερορωμαϊκή επιγραφή, Ιερό του Ποσειδώνα στον Ισθμό

Ο Ποσειδώνας στο Κορινθιακό Forum, στο Λέχαιο και στις Κεγχρεές

Ο Ισθμός, αν και περίλαμπρος, δεν ήταν ο μοναδικός τόπος λατρείας του Ποσειδώνα στην Κόρινθο. Ο θεός λατρεύεται επίσης στο διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο της Κορίνθου, στο forum.

Μια κρήνη αφιερωμένη στον Ποσειδώνα βρίσκεται στη δυτική πλευρά της αγοράς. Οικοδομημένη στην άκρη του λεγόμενου δυτικού ανδήρου, με την πρόσοψη στραμμένη στα ανατολικά και στην πλατεία της αγοράς, η κρήνη έφερε άγαλμα του Ποσειδώνα που πατούσε πάνω σε δελφίνι, από το στόμα του οποίου ανέβλυζε νερό (βλ. και Παυσανία 2.2.8). Η κρήνη, για την αποκατάσταση της οποίας έχουν διατυπωθεί μέχρι σήμερα δύο προτάσεις (βλ. Ευαγγελίδη, 2007, 393-4) αποτελούσε ένα απ’ τα πρωιμότερα κτίσματα του forum. Ήταν ανάθεση του Βάββιου Φιλίνου, ο οποίος κατείχε τα αξιώματα του pontifex και duovir επί Αυγούστου και είχε επίσης αναθέσει τον όμορο της κρήνης, μικρό μονόπτερο ναό.

Στα τέλη του 2ου αιώνα η κρήνη αντικαταστάθηκε από δύο πρόστυλους ναούς κορινθιακού ρυθμού. Ο ένας απ’ αυτούς, ο λεγόμενος ναός J πιθανόν να αφιερώθηκε στον Ποσειδώνα, εφόσον οικοδομήθηκε στη θέση της κρήνης του.

Ο προστάτης- θεός της Κορίνθου και της θάλασσας λατρευόταν και στα επίνεια της πόλης με αγάλματα και ναό (στο Λέχαιο). Το Λέχαιο και οι Κεγχρεές εξάλλου είχαν πάρει το όνομά τους από τους γιους του Ποσειδώνα (βλ. Παυσανία 2.2.3).

Αποκατάσταση της Κρήνης του Ποσειδώνα στο κορινθιακό forum

Η διακήρυξη της ελευθερίας των Ελλήνων από τον Φλαμινίνο στα Ίσθμια του 196 π.Χ. Τότε λοιπόν γίνονταν οι εορτές των Ισθμίων. Πλήθος θεατές κάθονταν στο στάδιο, παρακολουθώντας τα αθλητικά αγωνίσματα∙ γιατί ύστερα από μακροχρόνιο διάστημα πολέμων, η Ελλάδα με ελπίδες ελευθερίας πανηγύριζε την τέλεια ειρήνη. Σε μια στιγμή ήχησε η σάλπιγγα, επιβάλλοντας στα πλήθη τη σιγή∙ στη μέση του στίβου προχώρησε ο κήρυκας και διακήρυξε ότι η σύγκλητος των Ρωμαίων και ο στρατηγός ύπατος Τίτος Κοΐντιος [ο Φλαμινίνος], αφού καταπολέμησαν τον βασιλιά Φίλιππο και τους Μακεδόνες [Β΄ Μακεδονικός Πόλεμος], αφήνουν αφρούρητους και ελεύθερους και αφορολόγητους, με το δικαίωμα να ακολουθούν τους πάτριους νόμους των, τους Κορίνθιους, Λοκρούς, Φωκείς, Ευβοείς, Αχαιούς, Φθιώτες, Μάγνητες, Θεσσαλούς και Περραβούς. Στην αρχή δεν ακούστηκε το κήρυγμα πολύ καθαρά και ήσαν πολλοί που δεν τ’ άκουσαν καθόλου∙ δημιουργήθηκε λοιπόν στο στάδιο μια κίνηση του πλήθους, γεμάτη ανησυχία και θόρυβο∙ απορούσαν, ρωτούσαν τί ειπώθηκε και ζητούσαν να απαγγελθεί πάλι το κήρυγμα. Όταν λοιπόν έγινε ξανά ησυχία και ο κήρυκας υψώνοντας τη φωνή σε ζωηρότερο τόνο έκανε ώστε ν’ ακουστεί από όλους το κήρυγμα, μια χαρούμενη κραυγή, απίστευτα δυνατή, απλώθηκε ως τη θάλασσα, ενώ το θέατρο είχε σηκωθεί όρθιο και κανείς δεν έδινε προσοχή στους αγωνιζόμενους αθλητές. Όλοι αναπηδούσαν κι έτρεχαν να χαιρετήσουν και να προσφωνήσουν τον σωτήρα και υπερασπιστή της Ελλάδας… Τόση λοιπόν ήταν η φορά και η ορμή που είχαν τα πλήθη, όταν αμέσως- αμέσως διαλύθηκε η γιορτή, ώστε, αν ο Τίτος δεν αντιλαμβανόταν εγκαίρως το πράγμα και δεν αποτραβιόταν, ίσως δεν θα κατάφερνε να σώσει τη ζωή του∙ τόσο αθρόοι κι απ’ όλες τις μεριές χύνονταν επάνω του. Κι όταν πια αποκάμανε να φωνάζουν γύρω από τη σκηνή του, αφού νύχτωσε, όσους έβλεπαν φίλους ή συμπολίτες του τους αγκαλιάζανε και τους φιλούσαν κι ύστερα τους τραβούσαν μαζί τους σε γλέντια και σε φαγοπότια. Και στην περίσταση αυτή ενθουσιασμένοι σκέπτονταν, καθώς ήταν φυσικό, και λέγανε για την Ελλάδα, ότι πολλές φορές πολέμησε για την ελευθερία της, αλλά ποτέ ως τώρα δεν γνώρισε πόλεμο πιο ανώδυνο και πιο ευχάριστο, αφού άλλοι αγωνίστηκαν για τα συμφέροντά της, ενώ αυτή με ελάχιστη αιματοχυσία και με μηδαμινές απώλειες απόλαυσε το ωραιότερο και ζηλευτότερο έπαθλο της νίκης. Πλούταρχος, Τίτος 10.4-11.4, Μετάφραση: Α. Λαζάρου, Πλουτάρχου Βίοι Παράλληλοι: Φιλοποιμήν – Τίτος, Αθήνα

 

Κεφαλή Αφροδίτης

...ὡς εἶναι σαφῶς Ἀφροδίτης τὴν πόλιν...

Η Αφροδίτη μοιάζει να αγκαλιάζει την Κόρινθο και τη χώρα της, οι οποίες, όπως άλλωστε σχολιάζει ο Αίλιος Αριστείδης, της ανήκουν (… ὡς εἶναι σαφῶς Ἀφροδίτης τὴν πόλιν, Ἰσθμικός 23). Λατρευόταν στην πόλη, τα προάστια, τα λιμάνια και την ακρόπολή της: είχε τουλάχιστον τρία ιερά εντός της πόλεως, από ένα στο κάθε της λιμάνι, στο Λέχαιο και στις Κεγχρεές, και ο Ακροκόρινθος της ανήκε.

Πολλαπλές είναι ακολούθως και οι εκφάνσεις με τις οποίες λατρευόταν.

(α) Στα επίνεια της Κορίνθου λατρευόταν ως προστάτιδα των ναυτικών (ως ἐπάκτια και ἐπιλιμένια)

Εκτός από τον Ποσειδώνα, είναι και η Αφροδίτη θεά που συσχετίζεται με τη θάλασσα – ο Απουλήιος αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «κατοικούσε στις αγκάλες του Ωκεανού» (Χρυσός Γάιδαρος 10.31).

Οι υδάτινες συνδηλώσεις της υπενθυμίζονται βέβαια και στη ρωμαϊκή αποικία. Χαρακτηριστικό είναι ότι στον σηκό του περίφημου ναού του Ποσειδώνα στον Ισθμό, ο μέγας ευεργέτης των Αθηνών, ο Ηρώδης ο Αττικός, αφιέρωσε ένα χρυσελεφάντινο σύνταγμα αγαλμάτων, το οποίο απεικόνιζε τον Ποσειδώνα και την Αμφιτρίτη πάνω σε άρμα που έσυραν τέσσερα άλογα∙ δύο Τρίτωνες και Νηρηίδες τους συνόδευαν, ενώ στο βάθρο του αγάλματος υπήρχε η παράσταση της Θάλασσας που κρατούσε την Αφροδίτη ως βρέφος (Παυσανίας 2.1.7-9).

Μαρμάρινο αγαλματίδιο Αφροδίτης

(β) Στο Κράνειο Άλσος λατρευόταν ως Μαύρη Αφροδίτη (Άφροδίτη Μελαινίς)

Η σκοτεινή αυτή όψη της Αφροδίτης είναι μάλλον ασυνήθιστη. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Παυσανία (8.6.5) συσχετίζεται με τη νύχτα ως κατεξοχήν ώρα της ερωτικής συνεύρεσης. Θα μπορούσε όμως η συγκεκριμένη λατρεία να ανακαλεί και πλήθος άλλων συσχετισμών, όπως π.χ. τη γονιμότητα της γης, ενώ παράλληλα, στην ελληνορωμαϊκή της μετάφραση, θα μπορούσε να ταυτιστεί με την Venus Libitina, μια εκδοχή της Αφροδίτης που προστάτευε τους τάφους, τα ταφικά έθιμα και τους νεκρούς και λατρευόταν στο άλσος του Εσκυλίνου λόφου της Ρώμης (Πλούταρχος, Αἴτια Ῥωμ. 269b∙ Διονύσιος Αλικ. 4.15.5).

Ρωμαϊκή λυχνία που απεικονίζει την Αφροδίτη

(γ) Στον Ακροκόρινθο λατρευόταν ως Ένοπλη Αφροδίτη (Ἀφροδίτη ὡπλισμένη)

Εκ πρώτης όψεως η σύνδεση της κατεξοχήν θεάς του ερωτισμού με τον πόλεμο μοιάζει μάλλον απίθανη. Πέραν ωστόσο της στενής σχέσης της Αφροδίτης με τον Άρη, η ορμητικότητα και το πάθος που εμπνέει η θεά θεωρούνταν ότι μπορεί να διοχετευθεί και σε δραστηριότητες πέραν της ερωτικής. Έτσι, π.χ. πριν τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, οι γυναίκες (μαζί τους και οι εταίρες) της Κορίνθου πηγαίνουν στον Ακροκόρινθο και προσεύχονται στην Αφροδίτη να κάνει τους άνδρες τους να πολεμήσουν με εξαιρετική ορμή, την οποία οι αρχαίες πηγές που μας μεταφέρουν το σχετικό επεισόδιο ονομάζουν ἔρωτα (βλ. Πλούταρχο Περὶ τῆς Ἡροδότου κακοηθείας 871a∙ Σχόλια στον Πίνδαρο Ὀλ. 13.32b∙ πρβλ. Αθήναιο 13.573c-d). Εκτός από τον Ακροκόρινθο ως ένοπλη Αφροδίτη λατρευόταν κυρίως στη Σπάρτη (Παυσανίας 3.15.10, 3.23.1).

Η Αφροδίτη του Ακροκορίνθου έγινε κυρίως γνωστή για τους συσχετισμούς της με την ιερή πορνεία. Σύμφωνα με τον Στράβωνα (8.6.20) το ιερό της Αφροδίτης στον Ακροκόρινθο κατά την ελληνική του φάση είχε πάνω από 1.000 πόρνες τις οποίες είχαν αφιερώσει εκεί άνδρες και γυναίκες. Παρά τις αρχαίες μαρτυρίες, τις τελευταίες δεκαετίες η έρευνα τείνει στο ότι η ιερή πορνεία στην Κόρινθο είναι μάλλον ένας ιστοριογραφικός μύθος (βλ. Beard και Henderson 1998, 56-79∙ Lanci, 2005, 205-220∙ Budin 2008∙ Pirenne-Delforge, 2009, 319-322).

 

Ένοπλη Αφροδίτη

(δ) Η Αφροδίτη-Venus και η αυτοκρατορική μυθολογία

Είναι πολύ πιθανό ότι η Αφροδίτη είχε ναό και στο κορινθιακό forum. Συγκεκριμένα, ο ναός F του δυτικού ανδήρου μπορεί να ταυτιστεί μέσω μιας επιγραφής με ναό της Αφροδίτης- Venus (Hoskins Walbank 2010, 360-1). H υπόθεση αυτή ενισχύεται από το ότι το σχέδιό του φαίνεται να αποτελεί μίμηση του ναού της Venus Genetrix, της Αφροδίτης ως προστάτιδας της μητρότητας και της οικογένειας, τον οποίο ανέθεσε ο ίδιος ο Ιούλιος Καίσαρας στο Forum Iulium της Ρώμης (Gros 1976, 131-2). Ο Ιούλιος Καίσαρας άλλωστε φρόντιζε με κάθε ευκαιρία να υπενθυμίζει την καταγωγή της οικογένειας των Ιουλίων από την Αφροδίτη (Σουητώνιος, Iul. 6.1∙ Κάσσιος Δίων 43.43.3).

Με την ίδρυση λατρείας της Αφροδίτης-Venus στο forum της πόλης τους οι άποικοι της Κορίνθου θα τιμούσαν με έναν επιπρόσθετο τρόπο τους ιδρυτές της πόλης, τα δύο επιφανέστερα μέλη της οικογένειας των Ιουλίων-Κλαυδίων, τον αρχηγέτη Ιούλιο Καίσαρα και τον γιό του, Αύγουστο.

Ιούλιος Καίσαρας

Σημαντικές λατρείες της Κορίνθου: Βελλεροφόντης και Πήγασος – Αθηνά χαλινίτις

Ο Βελλεροφόντης, εγγονός του βασιλιά-ιδρυτή της Κορίνθου Σισύφου, υπενθυμίζει τις ελληνικές ρίζες της ρωμαϊκής αποικίας. Η ιστορία του ήταν γνωστή σε όλους τους ελληνόφωνους, καθώς τη διηγείται εκτενώς ο Όμηρος (Ιλιάδα Ζ 152-202): ο Βελλεροφόντης αποπέμπεται λόγω ψευδών κατηγοριών από την Κόρινθο, πηγαίνει στη Λυκία όπου εκπληρώνει άθλους και σκοτώνει τέρατα όπως η Χίμαιρα. Στις μεταγενέστερες του Ομήρου εκδοχές (π.χ. στον Πίνδαρο Ὀλ. 13.63 κ.εξ.), τον συντροφεύει στα ανδραγαθήματά του το φτερωτό άλογο, ο Πήγασος. Βελλεροφόντης και Πήγασος εμφανίζονται στην κορινθιακή κεραμική ήδη πριν τα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ.

Σύμφυτη με τον μύθο του Βελλεροφόντη και του Πήγασου είναι η λατρεία της Αθηνάς χαλινίτιδος. Πρόκειται για την Αθηνά που βοήθησε τον Κορίνθιο ήρωα να δαμάσει τον Πήγασο: ο Βελλεροφόντης βρήκε τον Πήγασο να πίνει νερό στην κρήνη Πειρήνη και εκείνη του έδωσε το χαλινάρι για να τον τιθασεύσει. Ένας ναός ο οποίος ήταν αφιερωμένος σ’ αυτήν την κατεξοχήν κορινθιακή εκδοχή της Αθηνάς πιθανόν είχε ιδρυθεί στα ανατολικά του θεάτρου της Κορίνθου (Παυσανίας 2.4.1, 2.4.5).

Παρατηρούμε ότι αυτές οι εμβληματικές μορφές της Κορίνθου όχι μόνο δεν παραγκωνίζονται, αλλά χρησιμοποιούνται εξ αρχής και συστηματικά από τους νέους αποίκους, όχι μόνο για να ανακαλέσουν το ένδοξο παρελθόν της πόλης, αλλά και για να νοηματοδοτήσουν τη νέα, ρωμαϊκή, εποχή της. Στους επόμενους αιώνες, οι δύο ήρωες όπως και η Αθηνά θα αποτελέσουν τους συχνότερους τύπους της νομισματικής εικονογραφίας της ελληνορωμαϊκής Κορίνθου.

 

Πήγασος και Αθηνά
Λύχνος ρωμαϊκών χρόνων που απεικονίζει την Αθηνά

Οι σημαντικότερες λατρείες της Κορίνθου: Jupiter Capitolinus

Η ρωμαϊκή Κόρινθος σχεδιάστηκε για να αποτελέσει ένα μείζονα ρωμαϊκό θύλακα στην Ανατολή. Όπως σε όλες τις ρωμαϊκές αποικίες, κύρια γλώσσα ήταν τα λατινικά, η διοίκηση ακολουθούσε ρωμαϊκά πρότυπα, το ημερολόγιο ρυθμιζόταν από τις μείζονες ρωμαϊκές γιορτές, οι περισσότεροι κάτοικοι (ως το 212 μ.Χ.) ήταν Ρωμαίοι πολίτες.

Δεν θα μπορούσε λοιπόν να λείπει και η μείζονα δημόσια λατρεία των Ρωμαίων: η λατρεία της τριάδας του Καπιτωλίου, του Jupiter Optimus Maximus, της Iuno Regina και της Minerva. Είναι επιβεβαιωμένο ότι στην Κόρινθο υπήρχε λατρεία του Jupiter Optimus Maximus: ένας βωμός αφιερωμένος στον θεό βρέθηκε στην περιοχή του ωδείου, ενώ ένα απ’ τα σπουδαιότερα δημόσια αξιώματα που μπορούσαν να καταλάβουν τα μέλη της κορινθιακής αριστοκρατίας ήταν αυτό του ιερέα του Διός Καπιτωλίου, που εμφανίζεται αδιάλειπτα στις πηγές από τον 1ο ως τον 3ο αιώνα μ.Χ. (τις αρχαιολογικές μαρτυρίες παραθέτει αναλυτικά η Hoskins Walbank, 2010, 363∙ βλ. επίσης Hupfloher, 2008, 154-5).

Ναός Ε: Το Καπιτώλιο του κορινθιακού forum;

Σημαντικές λατρείες της Κορίνθου: η λατρεία του αυτοκράτορα

Στη ρωμαϊκή Ανατολή η λατρεία του αυτοκράτορα θεμελιώθηκε στη στέρεα ριζωμένη παράδοση της λατρείας του ηγεμόνα. Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες ήταν αποδέκτες θείων τιμών: είχαν δικούς τους βωμούς και ναούς (αν και σε πολλές περιπτώσεις συστεγάζονταν με τις μείζονες θεότητες μιας πόλης), δικούς τους ιερείς, ενώ γιορτές και αγώνες διοργανώνονταν προς τιμήν τους. Με αυτόν τον τρόπο οι αυτοκράτορες ήταν παρόντες στη ζωή μιας πόλης, όχι μόνο ως η ανώτατη πολιτική εξουσία που ήταν σε θέση να ρυθμίζει τη μοίρα των ανθρώπων της αυτοκρατορίας, αλλά και με μια ιδιάζουσα θρησκευτική διάσταση που εκφραζόταν ποικιλοτρόπως στη μνημειακή αστική τοπογραφία.

Η Κόρινθος ως ρωμαϊκή αποικία, δηλαδή ως μια «μικρογραφία της Ρώμης» στην Ανατολή (πρβλ. Aulus Gellius 16.13.9∙ Hupfloher, 2008, 152-3), που είχε ως οικιστές-πάτρωνές της τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Αύγουστο, από νωρίς ίδρυσε λατρείες προς τιμήν τους. Ο θεϊκός Ιούλιος (Divus Iulius) και ο θεϊκός Αύγουστος (Divus Augustus) τιμήθηκαν με πλούσιες και ποικίλες αναθέσεις και απεικονίστηκαν στα νομίσματα της πόλης. Ήδη πριν τον θάνατο του Αυγούστου το 14 μ.Χ. οι Κορίνθιοι τον λάτρευαν ως Απόλλωνα Αύγουστο (μαρτυρείται βωμός, άγαλμα και ιερέας του), ως Mars Augustus και ως Saturnus Augustus (βλ. Hoskins Walbank, 2010, 364). Ένα κολοσσικό άγαλμα του Αυγούστου, ανάθεση του κοινού των Augustales, δέσποζε στην κεντρική πλατεία του forum (βλ. Laird 2010). Αμέσως μετά το Άκτιο και πριν το 27 π.Χ. διοργανώθηκαν τα Καισάρεια, αγώνες, αρχικά προς τιμήν του Αυγούστου, και αργότερα και άλλων μελών της Ιουλίας γενιάς. Τα Καισάρεια διεξάγονταν μαζί με τα Ίσθμια (βλ. Hoskins Walbank, 2010, 364), δηλαδή μαζί με τους αρχαιότερους και επιφανέστερους αγώνες της Κορίνθου, κατά τους οποίους κατέφθαναν στην Κόρινθο διαγωνιζόμενοι και επισκέπτες από ολόκληρο τον μεσογειακό κόσμο.

 

Γάιος Καίσαρας, Αύγουστος, Λούκιος Καίσαρας, Ιουλία Βασιλική

Βιβλιογραφία

Βαλαβάνης, Π.Δ. 2004, Games and Sanctuaries in ancient Greece: Olympia, Delphi, Istmia, Nemea, Athens, Αθήνα

Beard, Μ. Henderson, J. 1998, ‘With this body I thee worship: sacred prostitution in antiquity’, στο Gender and the Body in the Ancient Mediterranean, M. Wyke (επιμ.), Oxford, σ. 56-79

Budin, S. 2008, The Myth of Sacred Prostitution in Antiquity, NY

Ευαγγελίδης, Β. 2007, Η Αγορά των πόλεων της Ελλάδας από τη ρωμαϊκή κατάκτηση ως τον 3ο αιώνα μ.Χ., Θεσσαλονίκη

Gros, P. 1976, Aurea Templa: Recherches sur l’Architecture Religieuse de Rome à l’Epoque d’Auguste, Ρώμη

Hoskins Walbank, M.E. 2010, ‘The cults of Roman Corinth: public ritual and personal belief’, στο Roman Peloponnese III: Society, economy and culture under the Roman Empire: continuity and innovation, A.D. Rizakis, Cl.E. Lepenioti (επιμ.), Μελετήματα 63, Ε.Ι.Ε., Αθήνα, 357-374

Hupfloher, ‘A small copy of Rome? Religious organization in Roman Corinth’, στο Pathways to Power: Civic Elites in the Eastern Part of the Roman Empire, Proceedings of the International Workshop held at Athens Scuola Archeologica Italiana di Atene, 19 december 2005, A.D. Rizakis, F. Camia (επιμ.), Αθήνα, 151-161

Laird, M.L. 2010, ‘The emperor in a Roman town: the Base of the Augustales in the Forum at Corinth’, στο Corinth in Context: Comparative Studies on Religion and Society, S.J. Friesen, D.N. Schowalter, J.C. Walters (επιμ.), Leiden, 67-116

Lanci, J. 2005, ‘The Stones don’s speak and the texts tell lies: sacred sex at Corinth’, στο Urban religion in Roman Corinth: Interdisciplinary Approaches, D.N. Schowalter, S.J. Friesen (επιμ.), Cambridge Mass., 205-220

Pirenne-Delforge V. 2009, “Something to do with Aphrodite”: Ta Aphrodisia and the Sacred’, στο A Companion to Greek Religio, D. Ogden (επιμ.), Malden MA, 311-323

Κολοσσικό άγαλμα της Αθηνάς και ορθόδοξος ιερέας